Hayao Miyazaki'nin sineması, sadece görsel bir şölen sunmakla kalmayıp, aynı zamanda doğa ile insan arasındaki ilişkiye dair derin felsefi sorgulamalar barındırır. Miyazaki'nin filmlerinde doğa, edilgen bir arka plan olmanın ötesinde, aktif bir özne olarak karşımıza çıkar. Bu yaklaşım, Şinto inancının animist dünya görüşü ve Budist felsefenin karşılıklı bağımlılık ilkesiyle beslenir. Bu makalede, Miyazaki'nin doğa anlayışının kökenlerini, felsefi temellerini ve sinemasal yansımalarını inceleyeceğiz.
Miyazaki'nin Doğa Anlayışının Felsefi Temelleri
Miyazaki'nin doğa tasavvuru, Şinto inancındaki animist dünya görüşü ve Budist felsefenin pratītyasamutpāda (karşılıklı bağımlılık) kavramlarının iç içe geçtiği bir felsefi zemine dayanır. Animizme göre, doğadaki her varlık —ağaçlar, taşlar, nehirler, hayvanlar— bir ruhla donatılmıştır; bu ruhlar yalnızca yaşamsal değil, aynı zamanda ilişkisel ve duyarlı varlıklardır. Budist düşüncenin temel ilkelerinden biri olan pratītyasamutpāda, yani “koşullu ortaya çıkış” öğretisi ise, tüm varlıkların ve olayların birbirine bağımlı koşullar altında varlık kazandığını ileri sürer. Hiçbir şey tek başına ya da mutlak değildir; her varlık, başka bir varlığın nedeni, sonucu ya da eşlikçisi olarak vardır. Bu anlayış, animist bakış açısındaki canlılıkla birleştiğinde, doğanın insanla sürekli bir etkileşim ve ortak varoluş içinde olduğu fikrini besler. Bu bağlamda doğa ile insan bir bütünün parçalarıdır: biri zarar gördüğünde öteki de etkilenir; biri dönüşürse, öteki de değişir. Miyazaki’nin sinemasında bu karşılıklı etkileşim, yalnızca estetik bir duyarlılığın değil, ontolojik birlikteliğin veya birliğin ifadesi hâline gelir.
Miyazaki’nin doğa anlayışı, Şinto ve Budist düşünceden beslenmekle kalmaz; çağdaş ekolojik düşünceyle de buluşarak daha geniş bir felsefi zemine oturur. Bu bağlamda ecopoiesis kavramı, onun sinemasında doğa ile insan arasında kurulan ilişkinin modern bir ifadesi olarak öne çıkar. Yunanca kökenli poiesis, “meydana getirme” ya da “yaratma” anlamına gelirken, eco öneki “ev” ya da “doğal çevre”yi işaret eder. Bu iki kavram birleştiğinde, ecopoiesis, doğayla birlikte anlam ve varlık yaratma süreci olarak tanımlanır.
Miyazaki Sinemasında Doğanın Öznelliği
Miyazaki filmlerinde doğa, genellikle insan karakterlerle etkileşim halinde olan, kendi iradesi ve duyguları olan bir varlık olarak temsil edilir. Bu durum, özellikle "Komşum Totoro" ve "Prenses Mononoke" gibi filmlerde belirgin bir şekilde görülür. "Komşum Totoro" filminde, ormanın ruhu olan Totoro, çocuklarla iletişim kurarak onlara doğanın iyileştirici gücünü sunar. "Prenses Mononoke" filminde ise, ormanın tanrıları insanlarla savaşarak doğanın korunması gerektiğini vurgular.
- Komşum Totoro: Ormanın ruhu Totoro, çocuklara doğanın şefkatini gösterir.
- Prenses Mononoke: Ormanın tanrıları, insanların doğaya verdiği zarara karşı savaşır.
- Ruhların Kaçışı: Hamam, doğa ruhlarına hizmet eden bir mekân olarak tasvir edilir.
Sonuç: Doğayla Uyum İçinde Bir Yaşam
Miyazaki'nin sineması, doğayla uyum içinde bir yaşamın önemini vurgulayan güçlü bir mesaj sunar. Filmlerinde doğa, sadece bir kaynak veya fon değil, aynı zamanda saygı duyulması ve korunması gereken bir varlık olarak temsil edilir. Miyazaki'nin bu yaklaşımı, günümüz dünyasında giderek artan çevre sorunlarına karşı bir farkındalık yaratmayı amaçlar. Doğayla kurduğumuz ilişkinin sadece çevresel değil, aynı zamanda etik ve estetik bir boyutunun olduğunu hatırlatır. Miyazaki'nin filmleri, izleyicilere doğayla birlikte düşünmenin, hissetmenin ve yaratmanın önemini aşılayarak, daha sürdürülebilir ve anlamlı bir geleceğe doğru ilham verir.
